"Enigma e Durrësit": mozaikët e kapelës në amfiteatër

Kapela, që gjendet brenda në amfiteatër, u zbulua në v. 1966 dhe përfshin dy dhomat e galerisë së parë. Kjo kapelë mund të ketë shërbyer si vend kulti kristian dhe është ndërtuar në kujtim të martirëve kristian, mbase për nder të peshkopit Astion të Durrësit dhe Sh. Stefanit i cili është i pranishëm në këtë vepër arti. Ky mozaik i tipit muror është ndër të vetmit në Shqipëri me një stil pak a shumë linearo-artistik. Kjo e dhënë e bën gjithmonë e më të vështirë domethënien dhe datimin i tij e si rrjedhojë ka çuar në inteprerime dhe datime të shumta. Zbukurimi i kapelës me piktura dhe mozaikë zë faqen perëndimore dhe atë jugore, ndërsa ka dhe gjurmë afreskesh të pikturuara që pothuajse janë të fshira por mund të dallohet diçka në faqen veriore dhe në pjesën e mbetur të tavanit (ky ambjent sot është pothuajse i mbuluar nga një tavan modern). Absida ndriçohet nga një dritare e tipit bifora. Prezenca e afreskëve dhe e mozaikëve të çon në mendimin se në një fazë të parë të monumentit kapela mbulohej me piktura e më vonë në një fazë të dytë është menduar për ta zëvendësuar atë me mozaikë. Tabloja me mozaik që mbulon faqen perëndimore ruan në një pjesë të saj, me figurë qendrore, virgjëreshën me dy engjëj në krah dhe në tërësi rrethohet nga Paqja e Dituria. Në faqen jugore paraqitet një figurë "perandorake" me mantel dhe kurorë, në dorë ka kryqin dhe globin që simbolizon madhërinë e tij; figura rrethohet nga dy ëngjëj me shtiza dhe në të majtë të saj ndodhet Shën Stefani. Në fund të këmbëve të figurës "perandorake" paraqiten të gjunjëzuar dy burra dhe një grua. Sipër figurës është shkruajtur në greqisht një thirrje për mbrojtje: "O zot, ndihmoje shërbyesin tënd Aleksandër". Duke u nisur nga shkrimi, nga veshjet, simbolet perandorake të personazhit qendror i cili rrethohet dhe nga dy engjëj, në momentin e parë të zbulimit personazhi është interpretuar si perandori bizantin Aleksandër (fillimet e shek. X) duke e datuar kështu mozaikun në shek. X pas K. Pjesa më e madhe e studiuesve europian që janë marr kohët e fundit me këtë mozaik enigmatik kanë mendimin se imazhi është i Marias së kurorëzuar, Nënës së Krishtit, në paraqitjen e saj si mbretëreshë. Kështu mendohet se kjo ikonografi nuk vjen nga Kostandinopoja, por nga Roma, dhe është një praraqitje analoge dhe bashkëkohore e Mbretëreshës Maria e kishës së Shën Maria Antikua në Romë. Ky interpretim nuk bazohet vetëm në ngjashmërinë e paraqitjes së figurës, apo të stilit, por bazohet edhe në faktin që deri në fund të shek. VIII edhe pse Dyrachion ishte i lidhur politikisht me Bizantin, varej drejtpërdrejt nga kisha e Romës për sa i përket besimit fetar. Në bazë të kësaj teorie mozaikët mund të datohen në gjysmën e parë të shek. VII (600 pas K).

Muret bizantine

Pozicioni strategjik në të cilin ndodhet Durrësi, me kontrollin e pjesës së poshtme të Adriatikut dhe të hyrjes për në rrugën Egnatia, ka bërë që qyteti të jetë gjithmonë një nyjë e rëndësishme për ata që donin të kontrollonin rrugët e komunikacionit rrugor dhe detar nga Italia në Shqipëri dhe anasjelltas; për të mbrojtur këtë qytet të rëndësishëm u ndërtuan mure të mëdha poseduese, të përmendura në burimet antike e të vërtetuara nga mbetjet arkeologjike. Një autor i shek VI pas K, Giovanni Malalas, ia atribuon perandorit Anastas I ndërtimin e tre rrethimeve me mure të fortifikuara në Durrës, por që fatkeqësisht nga rrethimi i tretë i qytetit nuk kanë mbetur gjurmë. Gërmimet e bëra në murin jugor, i cili gjendet përballë portit, gjatë v. 2001-2002 kanë sqaruar që ky trakt muri rrethues i periudhës bizantine duhet të jetë ngritur mbi mure të periudhës romake dhe periudhës greko-helenistike. Fortifikimet që ende sot janë të dukshme, janë ato të periudhës bizantine të ndërtuara gjatë peiudhës së sundimit të perandorit Anastas I dhe perandorit Justinian (nga 490-549 pas K). Muret janë ndërtuar me tulla dhe llaç, me perimetër të llogaritur prej 4,400m2, me lartësi afro 12 m dhe me një seri kullash me teknikë poligonale të vendosura me largësi rreth 60-65 cm nga njëra-tjetra. Disa prej kullave të ndërtuara me tulla janë të zbukuruara me kryqe dhe harqe. Një pjesë e tullave kanë vulat me monogramet e emrit të Anastasit I dhe Justinianit e simbolet kristiane si peshkun në reliev. Ky sistem mbrojtës fortifikimi ka funksionuar deri në mesjetë, deri në momentin kur tërmeti i v. 1273 shkatërroi pothuajse gjithçka. Ishin anzhuinët dhe më vonë venecianët të cilët riparuan, përshtatën dhe futën përsëri në punë kullat e fuqishme rrethuese, por nga ana tjetër ngadalësuan hapësirën urbane me ndërtimin e rrethimit të dytë fortifikues, i cili ishte më i vogël se i pari.

Monumentet e dukshme

Qyteti romak sot ndodhet poshtë qendrës aktuale të qytetit të sotëm, në një thellësi afro 3-5 m. Ky fakt përbën një rrisk shumë të madh për ruajtjen e monumenteve antike, në një situatë kur qyteti po përjeton një zhvillim shumë të fuqishëm për sa i përket ndërtimeve të vazhdueshme. Shpesh ndërtimi i pallateve të reja shkatërron ndërtesat antike në nëntokë duke u shkatërruar atyre dyshemetë që shpesh janë të pajisura me mozaikë. Vetëm një planifikim i kujdesshëm urbanistik, duke mar në konsideratë ekzistencën e një "muzeu nëntokësor", mund të shpëtoj një trashëgimi të pallogaritshme të artit dhe një burim shumë të madh turistik dhe kulturor.

Qyteti gjatë shek. VII-XI pas K.

Dyrrachion gjatë shek. VII ka qenë një kështjellë shumë e rëndësishme bizantine në Ballkan. Në krahasim me qytetet e tjera të Ballkanit, qyteti i Durrësit ka qenë i vetmi që ka përjetuar një qetësi relative. Durrësi pati një lulëzim të theksuar në kohën e Anastasit I dhe të Justinianit, por edhe gjatë sundimit të perandorit Mauricio Tiberi (582-602) u realizuan disa struktura të rëndësishme. Ndryshime pozitive pati edhe gjatë sundimit të perandorit Heraklio (610-641). Në fakt duhet theksuar që fortifikimet e mirëfillta janë të lidhura me kohën e sundimit të perandorit Anastas I (491-518), i cili kishte origjinën nga qyteti i Durrësit. Fortifikimi i kohës së Anastasit I ka një planimetri trapezoidale, me perimetër 44,000 m2 e mure që rrethojnë një sipërfaqe rreth 120 ha. Teknika e ndërtimit është me tulla e shtresa të trasha llaçi. Nga një përllogaritje mendohet se për këtë ndërtim janë përdorur rreth 15 milion tulla. Muri është i përforcuar nga kulla në formë poligonale me distancë rreth 60-65 m largësi nga njëra-tjetra. Gjatë shek. VII-XII Durrësi mbeti një qendër kryesore peshkopale; gjatë kësaj periudhe dioqeza e qytetit ishte shumë e madhe dhe peshkopët e saj kishin një ndikim shumë të madh. Në koncilin e Kostandinopojës në vitin 691-692 ishte i pranishëm dhe peshkopi i metropolitanës së Durrësit. Edhe në Koncilin e Nicës në vitin 787 ishte i pranishëm Niçefori, si peshkop i deleguar i provincës së Durrësit dhe si delegues i rajonit të Ilirisë. Në kronikat bizantine të shek. VIII-IX flitet për rajonin e Durrësit si një nga rajonet më të mëdha dhe më të rëndësishëm të bregdetit adriatik, si baza kryesore e flotës ushtarake bizantine dhe vendi qendror i komandantit të kësaj flote. Gjatë shek. VII dhe VIII qyteti pati kontakte direkte me Kostandinopojën dhe Selanikun, por dhe me qytete të tjera të rëndësishme bizantine. Pas vitit 820 qyteti njohu një fazë rilindjeje me krijimin e Temës (rajon administrativ dhe ushtarak bizantin) që i dha një impuls më të madh aktiviteteve ekonomike në qytet. Deri në fund të shek. X Durrësi mbeti një qendër e rëndësishme episkopale me 15 njësi episkopale që vareshin prej tij (ku mes të tjerave bënte pjesë Stefania, Kroja, Kunavija, Elizoni, etj). Gjatë viteve 813-826 u ndërtua në qytet edhe një manastir. Gjatë shek. VII-VIII qyteti pati një prodhimtari të dendur të objekteve metalike dhe në veçanti të objekteve metalike zbukuruese si psh. fibulave, tokëzave, unazave, vëthëve dhe të prodhimtarisë së qelqit që pasi prodhoheshin eksportoheshin në vende të ndryshme.

  1  2  3  4  5  6  7