Lindja e qytetit, 627 para K.

Limani i Durrësit shtrihet në kodrinat buzë detit Adriatik; nga ana e brendshme rrethohet nga një shpat kodre, ku deri në fillim të shek XX gjendej aty moçali i Kënetës. Në antikitet ky territor për banorët ishte një vend i përshtaçëm, i pasur si me ujë dhe me toka pjellore. Territori mund të ketë qenë i banuar që nga periudha e paleolitit, por ende nuk janë gjetur vendbanime të epokës së bronzit dhe të hekurit (shek. IX-VIII para. K). Gjatë periudhës "gjeometrike" (IX-VIII) ka disa kontakte sporadike mes botës greke dhe asaj ilire. Në shek VII para K. intensifikohen lidhjet midis grekëve dhe ilirëve të fisit të taulantëve, të cilët banonin në këtë rajon, e nga ky bashkëpunim rezultoi një ekonomi me ekspasion të fortë. Gjatë periudhës së Olimpiadës së 38 (nga 630-625 para K.) grekët e Korkyrës (Korfuzi), Korintit dhe qyteteve të tjera dorike të udhëhequr nga Phalios dhe një aristokrat nga Korinti, i cili mbahej si një nga parardhësit e heroit mitik Herakli, vendosin të themelojnë koloninë e tyre në Durrës. Ishte kjo arsyeja që banorët e qytetit ia atribuojnë Herakliut themelimin mitik të qytetit.

Qyteti me dy emra: Epidamnos/ Dyrrachion

Burimet antike (Straboni, Livio, Apiani, Pausania; Stefani i Bizantit) i atribuojnë kësaj kolonie greke dy emra: Epidamnos dhe Dyrrachion dhe shpjegojnë legjendat mitologjike për këtë dykuptimësi. Një mbret vendas i quajtur Epidamnos kishte themeluar në këtë vend një kështjellë. Vajza e tij Melisa kishte patur një djalë nga perëndia e detit Poseidon dhe e kishte quajtur Dyrrachion, i cili më vonë themeloi qytetin pranë portit. Arkeologë dhe historianë ende diskutojnë që njëri nga emrat tregon qendrën parakolonizuese ilire e vendosur mbi kodër (deri tani nuk është gjetur akoma) dhe emri tjetër koloninë greke, e cila ishte vendosur pranë portit. Por ajo ç'ka është e qartë është se themelimi i kolonisë greke ka ndodhur në dekadat e fundit të shek VII para K. Themelimin e dokumenton më së miri qeramika "ilire" dhe ajo "protokorintike e vonë" e datuar në shek. VII deri në shek. II para K. e gjetur në varret e nekropolit arkaik të Dautajt dhe Kokomanit, si dhe qeramika e gjetur pranë rrethinave të portit ekzistues.

Qyteti gjatë periudhës arkaike dhe klasike

Motivet që shtynë qytetet greke, Korintin dhe Korkyrën, të themelojnë Epidamnos/ Dyrrachion ishin të ndryshme:

1) së pari ishte nevoja për të kontrolluar rrugët tregtare drejt Adriatikut Verior; nga këtej kalonin mallra të çmuara (hekuri, metalet, qelibari, kuajt, skllevërit).

2) së dyti nevoja për të kontrolluar rrugën përmes brendësisë territoriale ilire, ku lulëzonte bujqësia, blegtoria, prodhimi i argjendit dhe ku ishte duke u punuar për urbanizimin e qyteteve ilire.

3) së treti nevoja për të kontrolluar tranzitin detar nga Pulia drejt brigjeve ilire, rrugë në të cilën zhvillohej një tregëti intensive; këtë fakt e tregon më së miri prezenca e qeramikës "apule" e Epidamnosit.

Zgjedhja ishte e drejtë: në pak kohë qyteti pati një zhvillim të menjëhershëm, aq sa në vitin 525 para K. u popullua dhe u fuqizua aq shumë sa arriti të ndërtojë kapelën në faltoren më të famshme greke Olimpia, me një inisiativë impenjative dhe me një prestigj të madh. Kolonët grekë patën marëdhënie shumë të mira me ilirët, sidomos midis dy klasave të aristokracisë. Dy popullsitë u përzien shumë natyrshëm me njëra-tjetrën siç e tregon qartë evidentimi i shumë emrave ilirë që shfaqen te magjistratët e qytetit dhe në monumentet funerale. Lidhja midis dy atdheve nuk u ngadalësua kurrë Kjo duket qartë nga pikëpamja tregtare, ku gjatë shek. V para K. ka një mbizotërim të mallrave (qeramika) nga Korinti dhe Korkyra, periudhë në të cilën Athina ishte një udhëheqëse e Greqisë për qeramikën atike. Fazës arkaike dhe asaj klasike i përkasin nekropolet e përmendura më sipër Dautaj dhe Kokoman të nekropolit verior dhe dy faltore në drejtim të detit e brendësisë së tokës që tregonin limitin verior të territorit urban e që me festat dhe panairet e tyre kontribonin që të takoheshin paqësisht vendas dhe kolonë: nga këto faltore vijnë disa terrakota të rëndësishme arkitektonike të stilit korintik.

1  2  3  4  5  6  7