Studime dhe kërkime në amfiteatër

Home

Ekipi dhe bashkëpuntorët

Videoclip i Projektit Durrës

Një prezantim i shkurtër i qytetit

Aktivitetet dhe të rejat më të fundit

Historia e qytetit dhe monumentet e tij

Dy projekte për Durrësin

Studime dhe kërkime në Amfiteatër

Bibliografia

Links

1. Monumenti, zbulimi i tij, programi i studimit dhe ndërhyrjet arkeologjike

Amfiteatri i Durrësit është një ndër më të mëdhenjtë e gadishullit ballkanik dhe për momentin është i vetmi i gjetur në Shqipëri. Monumenti është i vendosur në zonën lindore të qytetit antik, shumë afër me muret bizantine dhe veneciane dhe pjesërisht i mbështetur në kodër; është gërmuar për afro gjysmën e shtrirjes, por ende nuk dihen me saktësi përmasat e tij (mendohet të jetë mbuluar me dërrasa të mëdha 136 m dhe me kapacitet prej afro 15-20 000 shikuesish) dhe sistemi i shpërndarjes së brendshme i shikuesve. Sistemi i shpërndarjes në amfiteatër realizohej përmes një serie korridoresh në formë unazore, jo simetrike, të bashkuara me njëra-tjetrën me shkallë dhe nëpërmjet një galerie të madhe e cila futet në brendësi të kodrës në pjesën veriore. Arena, e cila është e gërmuar shumë pak, ishte e ndarë nga cavea përmes një podiumi (bazament i lartë për mbrojtje); caveja ishte e ndarë në dy rangje maenianum (shkallë që i korespondon rangjeve të ndryshme sociale dhe publike) dhe praecintio (parmak ndarës). Ndërtesa është e ndërtuar me teknikën opus coementicium me gur gëlqeror dhe e veshur me teknikën opus mixtum me tulla dhe gurë; shkallët që kanë qenë prej guri gëlqeror janë tërësisht të zhvendosura.

Amfiteatri mund të jetë ndërtuar gjatë periudhës trojane (98-117 pas K) (kohë në të cilën u ndërtua dhe biblioteka me një ndërhyrje urbanistike të tipit perandorak) e kënaqte nga njëra anë nevojat për t'u argëtuar në mënyrë sa më popullore dhe nga ana tjetër i jepte rëndësi profilit kulturor të qytetit. Amfiteatri gjeti përdorim deri në fund të shek 346 pas K. Braktisja e monumentit mendohet se nuk erdhi vetëm si rezultat i tërmeti në vitin 346 pas K, por dhe si rezultat i zbatimin të ushtrimit të forcës nga ana e perandorisë kundrejt skenave dhe shfaqeve me përmbajtje pagane. Gjatë shek. VI-X pas K, në një nga dhomat në brendësi të amfiteatrit, u ndërtua një kapelë (kishëz) e vogël e zbukuruar me piktura dhe mozaikë shumë interesantë. Për sa i përket interpretimeve dhe datimit të saj ka shumë kundërshtime. Gjatë shek. X-XIII një kapelë tjetër u zbukurua tërësisht me afreske, por fatkeqësisht tashmë ruhet në gjendje të palexueshme. Kjo kishëz ndodhet në anën tjetër të amfiteatrit me hyrje direkte nga ana e arenës. Gjatë gërmimeve pranë saj kanë dalë në dritë rreth 70 varre të periudhës së mesjetës së vonë.

Amfiteatri ishte i njohur, mbase nga mbetjet e dukshme, ende deri në vitin 1508; Barleti e ka cituar atë në veprën e tij "Biografia e Skënderbeut". Gjatë periudhës turke dhe gjatë shek. XX në shpatin e kodrës u ndërtuan shtëpi. Ndërtimi i rrugëve të lagjes në kodër mbulonte gjithë pjesën ovale të ndërtesës. Gërmimet e bëra nga arkeologu V. Toçi në vitin 1966 nxorrën në pah një pjesë të caveas, një pjesë të arenës dhe një pjesë të galerive. Ndërhyrjet e limituara me gërmime dhe restaurime janë kryer në vitet në vazhdim.

Amfiteatri i Durrësit në vitin 2004 është bërë objekt i një programi studimi, restaurimi dhe rifunksionimi nëpërmjet Projektit Pilot për realizimin e Parkut Arkeologjik Urban të Durrësit; një bashkëpunim me Universitetin e Parmës, Ministrinë e Punëve të Jashtme Italiane, Ministrinë e Kulturës së Shqipërsisë, UNOPS, Institutin e Arkeologjisë, Tiranë dhe Bashkinë e Durrësit (drejtoreshë e projektit Prof. Sara Santoro). Monumenti së bashku me muret bizantine në afërsi të tij krijon një nukleus qendror në vlerësimin e trashëgimisë kulturore të qytetit antik. Rifunksionimi i tij paraqet një element të rëndësishëm për planin e ri rregullues të qendrës historike, realizuar nga Universiteti i Peskarës-Chieti (fitues i konkursit ndërkombëtar i përzgjedhur nga Bashkia e Durrësit), i cili po bashkëvepron njëkohësisht me projektin Pilot. Relievi i amfiteatrit është gjithashtu objekt i një programi për ndezjen e një proçesi ndërnacionalizimi (D.M. 5 agosto 2004 n. 262 - ART. 23) midis Universitetit të Parmës dhe Universitetit Politeknik të Tiranës (Prof. Giandebiaggi).

2. Kërkimet gjatë v. 2004-2007

Programi parashikon një impenjim në fusha të ndryshme të kërkimit. Në ndarjen e punës vjetore programi është koordinuar nga një komitet shkencor italiano-shqiptar dhe ndahet në disa faza:

Faza e I (2004); relievi topografik, vlerësimi i gjendjes së ruajtur dhe sondazhet përnjohëse arkeometrike e arkeologjike.

1. Gjithë relievi i sitit parashikon lokalizimin e ndërtesave moderne në zonën e amfiteatrit me anë të një plani topografik të mëparshëm dhe lokalizimin seksioneve relative domethënëse në raport me amfiteatrin dhe konteksin. (UNIPR Architettura).

2. Vlerësimin e përgjithshëm të situatës; analizën e gjendjes së monumentit për çarjet e mureve, restaurimin dhe ndërhyrjet për ta vendosur në parrezikshmëri nëpërmjet restaurimit emergjent - të paktën pjesët që duken momentalisht për një paraqitje të përkohshme të monumentit. Linjat e guidës që janë dorëzuar në 30 korrik 2004 Institutit të Monumenteve të Kulturës, nuk janë restauruar.

3. Sondazhe gjeofizike në strukturën e nëntokës me qëllim grumbullimin e të dhënave mbi vendosjen e ndërtesës (network universitar-UNIPR- Departamenti i Shkencave të Tokave i Universitetit të Romës, La Sapienza).

4. Sondazhe gërmimi me qëllim kuptimin e disa elementëve në galerinë veriore dhe në pjesën jug-lindore të cavea-s (UNIPR Arkeologjia dhe Departamenti i Arkeologjisë Durrës)

2.1 Relievi topografik

Dokumentacioni grafik ekzistent i varfër e i fragmentuar dhe mungesa e të dhënave të sakta për qëndrueshmërinë e objektit dhe ndërtesave fqinje për përdorimin publik të tyre përveç përdorimit me qëllim të vetëm muzeal, ka kërkuar montimin urgjent me mjete të avancuara të relievit topografik në pjesët e gërmuara, në limitet fizike të monumentit, si dhe në zonën e ndërtesave ekzistente që ndodhen përreth amfiteatrit. Aktivitet janë ndarë në:

- fiksimin e objektit (manufaktit të gërmuar);

- përcaktimin e kufijve të zonës urbane që i referohemi (qyteti otoman);

- përcaktimin e zonave "homogjene" urbane të rrethuara me mure në brendësi të qytetit;

- përcaktimin e emergjencave dhe lidhjeve të tjera për sa i përket tabanit historik të qytetit;

- krijimin e skedave për ndërtesat urbane që rrethojnë amfiteatrin;

- analizat e punës dhe të akseseve;

- relievin e karakteristikave urbane sipas parametrave të njëjtë për një skedaturë me përparësi urbane (fasada, materialet e ndërtimit, elementët e dekoracionit të ndërtesave, etj);

- relievin fotografik;

- krahasimin e dokumentacionit kartografik historik (relievët IGM shkalla 1\2500 e vitit 1928 dhe vitit 1937-39);

- kthimin grafik.

1  2