Qyteti i Durrësit gjatë shek. XII-XIX

Gjatë shekujve të fazës së vonë bizantine, në zonën adriatike e quajtur Arbanon, vihen re elemente të kulturës romake-gotike. Gjatë sundimit norman në Durrës e sidomos pas v. 1081 ky fenomen ka patur një intensitet të dukshëm. Kishat e ndërtuara me stilin romano-gotik janë të lidhura drejtpërdrejt me urdhrat françeskan dhe domenikan. Qyteti ështe konsideruar gjatë kësaj periudhe si një kështjellë e pathyeshme. Princesha dhe poetesha bizantine e shek. XII Ana Komnena shkruan për muret rrethuese të Durrësit që ishin kaq të gjerë sa mund t'i kalonin përsipër vetëm 4 rrjeshta kuajsh. Burimet e shkruara na tregojnë se gjatë shek. X në Durrës ishin ndërtuar kisha e Shën Andreas, kisha e Shën Nikollës dhe manastiri i "detit". Rezulton sipas këtyre të dhënave se Durrësi gjatë kësaj periudhe ka qenë një ndër qendrat e informacionit të gjuhëve dhe të kulturës shqiptare. Gjatë fillimit të shek. XI në Durrës qarkullonin pjata elegante të tipit bizantin dhe nga këtu ekportoheshin në qytete të tjera nëpërmjet Adriatikut. Në Durrës është e pranishme dhe qeramika protomajolike e zbukuruar me elemente floreale, pjesë e grupit të qeramikës që vjen nga Brindisi, qeramika Xhela, etj. Gjatë viteve 1272-1285 Karli I anzhuin krijoi Monarkinë e Arbërisë me qendër në Durrës dhe vetë ai u vet quajt si mbret i Shqipërsisë (Regnum Albaniae). Në shekujt në vijim ishim vencianët që zëvendësuan anzhuinët si dominues të qytetit deri në vitin 1502 kur qyteti u mor nga turqit. Venecianët dhe turqit ngritën dhe rindërtuan pjesërisht murin rrethues bizantin dhe kështjellën turke në qendër të qytetit. Si rrjedhojë e pushtimit turk, qyteti e humbi rëndësinë tregtare duke i ndërprerë marëdhëniet ekonomike me pjesën tjetër të Mesdheut. Gjatë periudhës së sundimit turk Durrësi u limitua shumë në sipërfaqe edhe numri i banorëve u reduktua ndjeshëm në krahasim me periudhat e mëparshme romake dhe bizantine. Gjatë periudhës së kohës së Skënderbeut u ndërtuan shumë fortifikime për të mbrojtur vendin kundër pushtimit turk, ku mes të tjerave u ndërtua një kështjellë në vitin 1465 në majë të malit Rodon e njohur si "Kështjella e Skënderbeut". Burimi historik i shek. XIV "Anonimi i Gorkit" nënvizon se "Arbëria ishte një krahinë e madhe dhe e fuqishme, me harqe dhe shtiza që vinin nga një qytet që quhej Durrës".

Durrësi nga një port i vogël peshkatarësh në një port të madh mesdhetar

Historia urbanistike e qytetit gjatë shek. XX mbetet ende për t'u shkruar. Kjo histori paraqet shumë aspekte interesante: qyteti gjatë mbizotërimit të elemetëve arkitektonik europianë, ndikimet austro-hungareze e italiane dhe qyteti me arkitekturën e periudhës komuniste me ndikimin sovjetik.

Zbulimi i qytetit antik; udhëtarët në hapësirë dhe në kohë

Njohja e periudhave më të hershme e Dyrrachium është ndarë në katër faza:

• Faza e parë dhe më e hershme do përfshij periudhën nga shek. XIV deri në gjysmën e shek. XIX. Ky përcaktim vjen nga përshkrimi dhe evidentimi i udhëtarëve që shkonin në lindje.

• Faza e dytë do përfshij gjysmën e dytë të shek. XIX deri në fillimet e shek. XX; të dhënat vijnë nga studimet ushtarake topografike (ushtarakë dhe diplomatë).

• Faza e tretë është përkufizuar si arkeologjia e shpëtimit dhe përfshin periudhën nga viti 1920 deri sot (misionet arkeologjike dhe zbulimet shqiptare).

• Faza e katërt është përkufizuar si faza aktuale dhe përfshin vazhdimin studimeve sistematike urbanistike dhe arkeologjike.

Vangjel Toçi, babai i arkeologjisë së Durrësit

Vangjel Toçi u lind në Elbasan në vitin 1920, studioi në Shkodër dhe më vonë i vazhdoi studimet në Universitetin e Bolonjës (Itali) ku dhe u diplomua në vitin 1943 për mjekësi. Pasi u kthye në Shqipëri bashkëpunoi për themelimin e Bibliotekës së Durrësit (në vitin 1945) duke i dhuruar 1000 volume nga 5000 që zotëronte ai bibliotekë të tij personale. Vangjel Toçi shumë i apasionuar pas arkeologjisë iu përkushtua kërkimit të së shkuarës me një intuitë dhe sukses të jashtëzakonshëm në fushën e antikitetit. Në vitin 1947 zbuloi nekropolin helenistik në rrëzë të kodrës së Vilës dhe ndërtesën me mozaikun e kalit të detit, të cilin e publikoi në vitin 1959. Në nekropolin helenistik zbuloi 600 varre që i përkasin periudhës nga shek. IV-I para K, me rreth 1000 objekte të gjetura si inventar varresh dhe një repertor të gjerë epigrafik, në të shumtën e rasteve ilir, fakt që lejon të kuptosh rëndësinë e Dyrrachium në Iliri. Në 13 mars 1951 me inisitaivë të tij, u hap në Durrës Muzeu Arkeologjik, i cili në vazhdim do të kompletohej dhe nga reparti bizantin (1969). Në vitin 1959 rizbuloi mozaikun "Bukuroshja e Durrësit". Gjatë këtyre viteve zbuloi dhe termat publike të periudhës romake. Në vitin 1962 themeloi në Durrës qendrën e Monumenteve. Në vitin 1968 me inisiativën e tij u hap Galeria e Arteve Figurative e lidhur (si institutcion) me Muzeun dhe në po të njëjtin vit hodhi idenë e ndërtimit të Parkut Arkeologjik për qytetin. Në vitin 1966 u zbulua amfiteatri. Vangjel Toçi publikoi shumë artikuj lidhur mbi topografinë e qytetit të Durrësit, për onomastikën e ilirëve dhe ka shumë publikime të tjera shkencore të njohura, që janë të lidhura me punën e jashtëzakonshme të tij si shkencëtar. Vdiq në 27 janar 1999.

Kërkimet shkencore në qytet dhe në territorin përreth tij

Kërkimi shkencor përbën aspektin themelor për një aksion efikas për sa i përket mbikëqyrjes (tutelës). Në vitin 2000-2001 u realizua njohja e terrenit në kodrat e Durrësit nga Qendra Ndërkombëtare Arkeologjike Shqiptare (QNASH) me qendër në Tiranë dhe me këtë rast Qendra organizoi një koferencë me pjesëmarrjen e një grupi të madh studiuesish anglo-amerikan dhe shqiptarë nga Universiteti i Cambridge, Cincinnati dhe Tiranës me mështetjen e Packar Humanities Institute (J.L. Davis, A. Hoti, I. Pojani, S.R. Stocker, A.D. Wolpert, P.E. Acheson). Në bashkëpunim me Institutin e Arkeologjisë, Tiranë janë ende në vazhdim ndërhyrjet e gërmimeve në amfiteatër (Universiteti i Parmës-Projekti Pilot), në zonën e forumit dhe te termat. Në vitin 2006 Instituti i Arkeologjisë ka ngritur pranë Departamenti të arkeologjisë në Durrës sektorin e arkeologjisë nënujore dhe detare me drejtor Dr. Adrian Anastasi, detyra kryesore e të cilit është të realizoj një hartë me mbetjet e anijeve të fundosura në det dhe me strukturat portuale të bregdetit të Durrësit.

  1  2  3  4  5  6  7